Lerarentekort: eenderde van de leraren wil meer werken

Meer dan de helft van de leraren in het primair onderwijs werkt in deeltijd. Het Ministerie van OCW ziet urenuitbreiding in het onderwijs daarom als één van de oplossingen voor het lerarentekort. Maar kunnen en willen leraren ook meer werken? Stichting Het Potentieel Pakken (HPP) heeft dit onderzocht en heel wat leraren zijn bereid om hun huidige uren uit te breiden. In het kader daarvan heeft HPP een aanpak ontwikkeld waarbij leraren, schoolleiders en besturen met elkaar in gesprek kunnen gaan over de mogelijkheden voor urenuitbreiding. Je leest er alles over in het interview met Joëtta Berens en Pien van der Pol van HPP.

In het kort: wat doet HPP precies?

Joëtta: “Het Potentieel Pakken (HPP) is een stichting die is opgericht om het potentieel op de Nederlandse arbeidsmarkt, zoals dat van vrouwen, optimaal te benutten en hiermee een bijdrage te leveren aan de huidige arbeidsmarktvraagstukken. Dit doen wij in de zorg, het onderwijs en de kinderopvang. We laten heel veel talent, kennis en ervaring op de Nederlandse arbeidsmarkt onbenut. Het benutten van dit potentieel vereist actie en samenwerking. HPP helpt om alle partijen die verandering in gang willen zetten bij elkaar te brengen en om inzichten uit onderzoek te vertalen naar impact in de praktijk. Ons motto: er kan vaak meer dan je denkt!”

In de Arbeidsmarktanalyse po 2022 wordt het lerarentekort geschat op 9.100 fte en de prognoses zijn onzeker. Wat zijn jullie ervaringen met de tekorten?

Pien: “Het zou kunnen dat het lerarentekort op termijn wordt opgelost, maar op dit moment is het lerarentekort echt een probleem in het onderwijs. Wij verwachten dat die tekorten groter zullen worden als we niets doen. Dan krijgen we te grote klassen, leraren die omvallen omdat ze het niet meer aankunnen en zullen kinderen niet het onderwijs krijgen waar ze recht op hebben. Het lerarentekort is een meerzijdig probleem. Er komen weliswaar leraren bij, maar de uitstroom in het onderwijs is ook groot en bovendien hebben we te maken met vergrijzing. Dus er zijn zeker wel zorgen, maar tegelijkertijd hebben we gelukkig ook knoppen waaraan we kunnen draaien.”

Bron: Het Potentieel Pakken

Uit jullie onderzoek blijkt dat 11% van de leraren meer wilt werken, 21% misschien meer wilt werken en 10% enkel incidenteel meer wilt werken. Meer dan de helft (55%) wil absoluut niet meer werken. Wat concluderen jullie hieruit?

Joëtta: “Wij concluderen hieruit dat een derde van de leraren er echt voor open staat om meer uren te gaan werken. Dat is toch mooi? We merken dat er nog veel belemmerende factoren en overtuigingen zijn. Veel leraren denken bijvoorbeeld dat ze er niet financieel op vooruit gaan als ze meer gaan werken of dat ze hiermee hun flexibiliteit verliezen. Deze belemmerende factoren willen we graag wegnemen door de juiste informatie op tafel te leggen en met elkaar in gesprek te gaan.”

Pien: “Overigens helpt het voeren van gesprekken over urenuitbreiding niet alleen bij de motivatie van leraren om meer uren te werken, maar ook bij het behouden van personeel. Er zijn namelijk ook leraren die door deze belemmeringen het onderwijs uitstromen en wanneer zij zien dat het anders kan biedt dit hen veel perspectief.”

Er werken meer vrouwen dan mannen in het onderwijs en zij werken bovendien vaker in deeltijd. De leraren die absoluut niet meer willen werken noemen als één van de redenen het zorgen voor kinderen en tijd hebben voor het huishouden. Is het realistisch om te verwachten dat vrouwen in het onderwijs meer gaan werken?

Pien: “Uit ons onderzoek blijkt dat bij veel vrouwen ruimte ligt om een halve dag of hele dag extra te werken met behoud van hun werk-privé balans. Een vrouw uit het onderzoek gaf bijvoorbeeld aan dat ze wel een dag meer wil werken als het mogelijk is om ’s ochtends haar kind weg te brengen naar de opvang. Je zou als school kunnen kijken of een gymleraar dat eerste uurtje op kan pakken, zodat zij haar kind kan wegbrengen. Er liggen nog heel veel kansen in het onderwijs op het gebied van flexibilisering. Wij geloven dat flexibilisering mogelijk is met slimme en creatieve oplossingen. Leraren kunnen ook kijken of hun aanstellingsgrootte bij hun huidige levensfase past.  Bijvoorbeeld wanneer je kleine kinderen hebt, wil je misschien iets meer flexibiliteit en iets minder werken. Als de kinderen ouder zijn kun je je uren weer wat ophogen en als er mantelzorg bijkomt wil je misschien weer wat afschalen.”

Joëtta: “Meer uren werken helpt vrouwen overigens ook bij economische zelfstandigheid en het ontwikkelen van hun talenten. Wij vinden het vooral belangrijk dat leraren een bewuste keuze kunnen maken over hun aanstellingsgrootte, zij hoeven niet per se fulltime te werken.”

Bron: Het Potentieel Pakken

Zijn er al scholen die flexibeler omgaan met de uren van personeel?

Joëtta: “Er zijn zeker scholen die dat al doen, maar het gebeurt nog mondjesmaat. Door corona hebben scholen wel gezien dat flexibiliteit mogelijk is in het onderwijs. Maar dit verschilt per school en bestuur. Er zijn schoolleiders die het wel aandurven en hierin gesteund worden door hun bestuur. We horen echter ook vaak: “Voor één leerkracht kan ik het wel regelen, maar als alle andere twintig leraren het ook willen, hoe doe ik dan?” Of: “Zo werkten we altijd al dus waarom zouden we het nu anders doen?” Als we het gesprek aangaan met de besturen en schoolleiders ontstaat er meer vertrouwen, ruimte en lef om flexibiliteit aan te bieden. Het is overigens wel belangrijk om als school of bestuur open en transparant te zijn over wat er mogelijk is. Je kunt aangeven wat voor komend schooljaar de opties zijn en zeggen wat er niet mogelijk is. Mensen begrijpen ook dat niet alles in één keer mogelijk is.”

Uit jullie onderzoek kwam ook naar voren dat sommige leraren geen urenuitbreiding willen omdat ze het beroep fysiek en mentaal te zwaar vinden. Zien jullie oplossingen voor deze belemmering?

Joëtta: “In de zorg hebben we een grootschalig onderzoek laten doen naar de relatie tussen de deeltijdfactor en verzuim. Hieruit bleek dat het verzuim het hoogst is bij de relatief kleine contracten, en dat de verzuimpercentages lager worden naarmate de contractomvang toeneemt. Er ligt veel druk op leraren en daardoor ben je misschien geneigd om te denken dat het zwaarder zal worden als je meer werkt. Of je nu drie of vier dagen werkt, je moet hetzelfde aantal rapporten schrijven.”

Pien: “Wij willen leraren ook stimuleren om na te denken over hoe ze de extra uren zouden willen invullen. Wil je meer uren voor de klas staan of juist andere taken vervullen? Wil je taalspecialist worden? Je kunt hierin ook kijken hoe je uren kunt uitwisselen met andere collega’s. Misschien is er een collega die heel graag meer uren voor de klas wilt staan en bepaalde andere taken juist liever niet wilt, terwijl een andere leraar dat soort taken juist graag oppakt. Hoe ieder deze extra uren wil inrichten is voor iedereen anders. Daar zien we ook een groot deel van de oplossing.”

In de media lees je continu over die hoge werkdruk voor leraren dus ik kan mij voorstellen dat er dan een beeld ontstaat dat er niet meer uren bij kunnen.

Joëtta: “Dit lees je inderdaad vaak. Omdat we graag werken op basis van data en feiten kijken we ook naar de relatie tussen werkdruk en contractgrootte. Misschien verrassend, maar wat wij zien is dat werkdruk niet noodzakelijk gerelateerd is aan contractgrootte, en dat werkdruk vaak juist hoger is bij de contracten van rond de 3 dagen. Dat zou kunnen komen omdat neventaken vaak niet minder zijn en er ook meer overdrachtsmomenten zijn. Wat ons betreft een goed voorbeeld van dat je toch altijd even moet kijken naar hoe het écht zit. Rond het thema deeltijd zijn heel veel overtuigingen, die niet altijd terecht zijn. Daarmee ontstaat er een negatief sentiment waarin vooral benadrukt wordt wat er níet zou kunnen.

Op jullie website staat: als vrouwen die momenteel in deeltijd werken in het onderwijs gemiddeld één uur per week extra zouden werken, kunnen de huidige tekorten in theorie opgelost worden. Wat bedoelen jullie daarmee?

Pien: “Daarmee willen we laten zien dat er zoveel potentieel zit onder het huidig aantal leerkrachten. Natuurlijk is het niet zo dat iedereen simpelweg een uurtje langer kan werken. Dat ligt genuanceerder. Maar elke halve of hele dag extra voor degenen die dat willen is al een mooie bijdrage aan de oplossing.”

Uit jullie onderzoek kwam naar voren dat urenuitbreiding niet structureel op de kaart staat bij besturen of bij de schooldirecteur. Weten jullie hoe dit komt?

Joëtta: “We zien het thema uren uitbreiding stukje bij beetje meer verschijnen op de strategische agenda, maar nog lang niet overal. Door de grote tekorten zijn besturen nu ook geneigd om naar eigen personeel te kijken. Maar door de waan van de dag is het in de realiteit vaak nog zo dat er in ad hoc oplossingen wordt gedacht.”

Pien: “Hetzelfde zien we overigens gebeuren als vacatures worden uitgezet. Er gaat bijvoorbeeld iemand weg die drie dagen per week werkte maar eigenlijk zijn er meer uren beschikbaar in je school. Hoe zet je die vacature dan uit? Zoek je iemand voor drie dagen of meer? Daarnaast wordt bij vacatures snel extern gekeken. Het is belangrijk om eerst binnen je eigen school te kijken of je mensen hebt die meer willen werken. Binnen onze aanpak nemen we dit soort HR-vraagstukken ook mee. We gaan in gesprek met besturen, schooldirecteuren en HR om hun bewust te maken van de knoppen waar ze aan kunnen draaien alvorens ze het buiten de school gaan zoeken.”

Bron: Het Potentieel Pakken

Jullie geven aan dat jullie doel is om leraren te stimuleren een bewuste keuze te maken over hun aanstellingsgrootte en belemmeringen willen wegnemen. Kunnen jullie iets meer zeggen over de initiatieven die lopen op dit gebied?

Joëtta: “We zijn recentelijk een pilot gestart  met drie schoolbesturen en negen scholen waarbij we onze aanpak gaan uitrollen. Onze integrale veranderaanpak bestaat uit verschillende interventies. Dat begint met een analyse van de huidige situatie om in kaart te brengen wat de stand van zaken is per school, of medewerkers meer willen werken en wat hun eventuele voorwaarden daarvoor zijn. Vervolgens organiseren we een Bootcamp  voor directeuren van twee dagen waarin we ze handvatten meegeven om aan de slag te gaan met urenuitbreiding in de school. Tussen de twee Bootcamp dagen in organiseren we een dialoogsessie in de school waarbij een deel van het team onder leiding van een facilitator in gesprek gaat met elkaar over urenuitbreiding en passende aanstellingsgrootte. Hierbij proberen we alle belemmerende overtuigingen en factoren naar boven te krijgen. We stimuleren de schoolleiders om meer in gesprek te gaan met leraren over hun uren om ze hierin een bewuste keuze te laten maken. Ons uiteindelijke doel is om urenuitbreiding te realiseren voor de onderwijsprofessionals die dat willen, op een voor hun prettige manier.”

En daarna gaan jullie dat voor alle scholen doen?

Pien: “Dat is een mooi toekomstbeeld ja. We willen dit zeker breder gaan uitrollen. Na deze pilot willen we samen met het Ministerie van OCW gaan kijken hoe we kunnen gaan opschalen. We geloven in deze aanpak en tegen die tijd hebben we ook kunnen laten zien dat het ook echt werkt.”

Ben je leraar en wil je weten wat meer uren werken jou oplevert? Stichting HPP heeft in samenwerking met NIBUD en WomenINC, de WerkUrenBerekenaar ontwikkeld waarmee medewerkers in 10 min inzichtelijk kunnen krijgen wat meer uren werken oplevert: www.werkurenberekenaar.nl. Heb je vragen over het onderzoek of de pilot van Stichting HPP? Neem contact op met info@hetpotentieelpakken.nl  of kijk eens op de website: Het Potentieel Pakken