Leesmotivatie: hoe stimuleer je kinderen om te lezen?

Leesmotivatie speelt een belangrijke rol bij het leren lezen. Hoe zorg je nu dat kinderen in een positieve leesspiraal terecht komen waarin plezier en vaardigheid elkaar versterken? Saskia Peen en Inez Molenaar leggen uit hoe het proces van leesmotivatie werkt en wat je kunt doen om daar invloed op uit te oefenen.

Leesmotivatie van kinderen neemt af

Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en willen graag leren. Aan het eind van de kleuterperiode hebben veel kinderen dan ook zin om naar groep drie te gaan. Eindelijk leren lezen! Veel kinderen hebben nog plezier in het onder de knie krijgen van de leesvaardigheid en gaan vol motivatie aan de slag. Toch is van die motivatie tien jaar later vrij weinig meer over. Uit internationaal onderzoek blijkt dat vijftienjarige leerlingen in Nederland tot de minst gemotiveerde lezers wereldwijd behoren en niet meer boven het internationale gemiddelde op leesvaardigheid scoren. Dat is zorgelijk want daarmee groeit het risico op laaggeletterdheid.

Oog voor het proces van leesmotivatie

Stichting Lezen deelde een interessant artikel over hoe de leesvaardigheid met de leeftijd daalt. De daling van het leesplezier begint al op de basisschool. Kinderen gaan van ‘leren om te lezen’ naar het ‘lezen om te leren’. Lezen wordt meer een verplichting en de teksten die kinderen moeten lezen worden ingewikkelder en abstracter. De kans op een negatieve leesspiraal neemt toe. Daarom is het belangrijk om oog te hebben voor het proces van leesmotivatie en te zorgen dat kinderen niet in een negatieve leesspiraal terecht komen. Onderwijsprofessionals kunnen dit doen door de leesmotivatie van kinderen te stimuleren.

Zelfvertrouwen belangrijk voor leesmotivatie

Kinderen die in groep drie leren lezen zijn vaak nog gemotiveerd. Hoe kan het dat kinderen en vooral jongeren minder plezier krijgen in lezen? Als kinderen lezen als positief ervaren, oefenen ze vaker en dat zorgt er voor dat de leesvaardigheid groter kan worden. Hierdoor krijgen ze meer plezier in het lezen waardoor kinderen sneller een nieuw boek erbij pakken en meer gaan oefenen. Ze zitten in een positieve leesspiraal. Door het opdoen van succeservaringen, groeit het zelfvertrouwen en zelfvertrouwen is een belangrijke component voor de leesmotivatie.

Van een positieve naar een negatieve leesspiraal

Kinderen kunnen echter ook in een negatieve leesspiraal terecht komen. Sommige kinderen leren het lezen minder snel dan andere kinderen. In de klas is dit bijvoorbeeld te zien in de vorm van stagnatie tijdens het lezen van een boek. Of kinderen kunnen het leestempo niet bijhouden tijdens het gezamenlijk lezen in de klas. Als kinderen merken dat ze het tempo van hun klasgenoten niet kunnen volgen en geen plezier beleven aan lezen, kunnen zij een negatieve leeservaring ontwikkelen. Kinderen met negatieve leeservaringen zijn minder gemotiveerd om te lezen en kunnen hierdoor minder leeskilometers maken. Als een kind minder leest, kan dat een negatieve invloed hebben op de leesvaardigheid. Dit leidt tot minder succeservaringen, minder zelfvertrouwen en minder leesplezier. Op die manier kan er ook leesweerstand ontstaan.

Diep lezen: van teksten lezen naar begrip

Ook als een kind technisch leeskilometers maakt, maar ondertussen niet ‘diep’ kan lezen, kan een kind weinig plezier ervaren in het lezen. Met ‘diep lezen’ wordt bedoeld dat een kind verder gaat dan het lezen van een tekst en begrip ontwikkelt over onderwerpen. Een kind denkt na over de tekst, legt verbanden met andere teksten, gedachten en het dagelijks leven. Door het ‘diep lezen’, leert een kind zich concentreren en wordt het geheugen getraind. Deze manier van lezen is belangrijk voor kinderen omdat het de basis is om te kunnen leren op school en zelfstandig te kunnen functioneren in de samenleving. ‘Diep lezen’ kan kinderen het plezier teruggeven in lezen. Ze gaan lezen omdat ze iets willen weten, iets willen begrijpen en iets willen leren.

Intrinsieke versus extrinsieke motivatie om te lezen

Leesmotivatie is een complex begrip waarin veel verschillende factoren een rol spelen. Bij leesmotivatie is het belangrijk om onderscheid te maken tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Kinderen die intrinsiek gemotiveerd zijn, lezen vaak zelfstandig omdat ze lezen leuk vinden. Hierdoor komen ze sneller terecht in een positieve leesspiraal. Wanneer kinderen extrinsiek gemotiveerd zijn, lezen ze omdat het van een ander moet of omdat ze door een externe prikkel gedreven worden zoals het halen van een vinkje of een toets. Intrinsieke motivatie is een duurzamer soort motivatie, omdat het kind niet steeds van buitenaf gestimuleerd hoeft te worden. Het vergroot de kans dat het kind uit zichzelf blijft lezen en plezier haalt uit het lezen.

Intrinsieke leesmotivatie van kinderen bevorderen

Hoe kun je de leesmotivatie van kinderen stimuleren? Het is belangrijk om als school afspraken te maken over de invulling van het leesonderwijs. Inzicht in factoren die leesmotivatie positief beïnvloeden en hoe deze te benutten kan de leerkracht helpen om kinderen passend te begeleiden. Om de leesmotivatie te bevorderen is het nodig om kritisch te kijken naar de activiteiten die van invloed zijn op het plezier in lezen. Zodra je als leerkracht merkt dat een taak of opdracht demotiverend werkt is het van belang om je aanbod aan te passen. Een voorbeeld is het verplicht maken van een uitgebreid boekverslag of het ‘moeten’ uitlezen van een boek.

In gesprek over lezen met de kinderen

Om intrinsieke motivatie te stimuleren is het goed om veel te praten over boeken en kinderen elkaar te laten vertellen over het verhaal dat ze gelezen hebben. Door in gesprek te gaan over boeken kom je tot nieuwe inzichten over hoe een kind de verhalen interpreteert en heb je als leerkracht de kans om erachter te komen waar de interesses liggen van kinderen. De opgedane informatie uit de gesprekken kun je gebruiken bij het zoeken naar een geschikt boek voor het kind. Daarnaast kan voorlezen, het inzetten van luisterboeken, graphic novels of boekenseries en verschillende vormen van boekpromotie ervoor zorgen dat minder gemotiveerde lezers weer geïnteresseerd raken in verhalen.

Ouderbijeenkomsten voor leesmotivatie

Een rijke leesomgeving is belangrijk en dat omvat meer dan alleen de school. Ouders hebben namelijk ook invloed op de leesmotivatie van kinderen. Als ouders zelf lezen, praten over lezen en regelmatig voorlezen zullen de kinderen op school ook meer lezen. Het bevorderen van de leesmotivatie is een taak die de school in samenwerking met ouders kan vervullen. Het is nuttig om als school ouderbijeenkomsten te organiseren waar je uitlegt wat het belang is van lezen en wat ouders of verzorgers kunnen doen om de leesmotivatie bij hun kinderen te vergroten.

Talkshow Beterlezen

Op 17 maart organiseren Klaarr, OBD Noordwest, ABC Onderwijsadviseurs en Bibliotheek Kennemerwaard een talkshow. In drie tafelgesprekken gaan we dieper in op de vraag hoe we het lezen bij kinderen kunnen stimuleren. Voor meer informatie, kijk op www.beterlezen.nu.