De (hoog)begaafde leerling centraal stellen: een valkuil?

Bij (hoog)begaafde leerlingen in het onderwijs zijn verschillende binnen- en buitenschoolse experts betrokken. In hun goede bedoeling zetten zij ‘de leerling centraal’, maar wat betekent dat eigenlijk? In deze blog legt Anja Schouten uit wat het gevaar is achter deze visie en waarom we meer zouden moeten focussen op de samenwerking tussen de school, ouders en (hoog)begaafde leerling.

Waarom de leerling centraal stellen niet altijd goed is

Binnen begeleidingstrajecten van de (hoog)begaafde leerling werken betrokken partijen vrijwel altijd vanuit de pedagogische driehoek. In de pedagogische driehoek staat de samenwerking tussen school, ouders en leerling centraal. Dat is op zichzelf goed, ware het niet dat die driehoek niet altijd goed wordt geïnterpreteerd. In de uitvoering zetten ze namelijk vaak de (hoog)begaafde leerling in het midden van de driehoek. Dit komt omdat de meeste betrokkenen werken vanuit een visie waarin zij ‘de leerling centraal zetten’. Een mooi streven natuurlijk en tegelijkertijd in mijn ogen soms een valkuil. Als je je richt op één onderdeel van de driehoek en niet op alle onderdelen tegelijk, loop je namelijk het risico dat de aanpak niet werkt.

Samenwerking tussen de (hoog)begaafde leerling, ouders en school

De pedagogische driehoek gaat ervan uit dat je door goede samenwerking het pedagogische- en onderwijskundige effect van de aanpak kunt vergroten. Binnen het handelingsgericht werken wordt daarom regelmatig de vraag gesteld: ‘Wat heeft deze leerling, met deze (thuis)achtergrond op deze school met deze leerkracht nodig?’ Factoren die een rol spelen bij de leerkracht en de ouders, kunnen namelijk effect hebben op de behoeften van de (hoog)begaafde leerling. Daarnaast wordt vaak over het hoofd gezien dat ook de ouders en leerkrachten bepaalde behoeftes hebben om de juiste ondersteuning te kunnen bieden. Die behoeftes kunnen aan het licht komen door een gesprek aan te gaan. Zowel de leerling, de school als de ouders hebben een rol binnen de samenwerking. Dit wordt visueel weergegeven door de gelijke zijden van de driehoek.

De (hoog)begaafde leerling als onderdeel van de pedagogische driehoek

In de gesprekken met ouders, leerling en school is het belangrijk om iedereen actief te betrekken en zijn of haar eigen behoeften kenbaar te laten maken. Zorg dat je ‘met’ de leerling te spreekt in plaats van ‘over’ de leerling. Een (hoog)begaafde leerling wil zich vooral gehoord voelen en zijn of haar gevoelens kunnen delen. Mijn collega’s en ik zien regelmatig hoe het op dit punt fout gaat waardoor de (hoog)begaafde leerlingen nog verder afglijden omdat ze zich buitengesloten en niet gewaardeerd voelen. Wanneer de gevoelens, gedachten en ideeën van een (hoog)begaafde leerling zichtbaar worden, is het voor de ouders en leerkrachten ook gemakkelijker om de juiste aanpassingen te maken in hun gedrag. Dan handelen ze niet vanuit wat zij denken dat goed is, maar waar de leerling behoefte aan heeft.

“Feedback van leerlingen is even waardevol als van leraren en waardevoller dan van besturen. Effectieve onderwijs-professionals zien gedrag van leerlingen en ouders (& collega’s) als waardevolle feedback op hun handelen.” (Hattie, 2013).

Aandacht voor de behoeften van de leerkracht

Ik zie vaak in begeleidingstrajecten dat er goedbedoelde adviezen worden gegeven over wat de leerkracht zou moeten doen voor de (hoog)begaafde leerling, terwijl er geen ruimte is om de ondersteuningsbehoeften van de leerkracht in kaart te brengen. Wat heeft de leerkracht nodig om zijn handelen te kunnen aanpassen? Behalve die ene (hoog)begaafde leerling, heeft de leerkracht nog meer leerlingen in de klas die hun eigen begeleidingsvragen hebben. Het is vaak niet realistisch om het aanbod volledig af te stemmen op één leerling of om één-op-één begeleiding te geven. Door binnen het gesprek tijd te nemen om de behoeften van de leerkracht uit te vragen, kun je erachter komen wat de leerkracht zou kunnen helpen in de uitvoering van de ondersteuning voor de (hoog)begaafde leerling.

Aandacht voor de ouders van (hoog)begaafden

Door de samenwerking met ouders te versterken binnen de begeleidingstrajecten van (hoog)begaafde leerlingen, kun je meer informatie verzamelen. Samen weet je meer dan ieder voor zich. Een goede samenwerking met ouders vergroot de kans dat zij de (hoog)begaafde leerling hulp kunnen bieden op een manier die aansluit bij de behoefte van de leerling. Zowel op cognitief, sociaal als emotioneel vlak. Hierbij helpt het ook als ouders begrip hebben van de doelen en bedoelingen van het onderwijs.

Zorg altijd voor een positieve insteek

Binnen een gezamenlijk gesprek is het van belang vooral de sterke kanten van de leerling, de ouders, de school en de leerkracht te inventariseren. Wanneer gaat het al goed? Wat zijn de interesses en talenten van de leerling? Door een positieve insteek te hanteren zul je beter in staat zijn om realistische doelen te stellen. Daarnaast versterk je het competentiegevoel en de motivatie van zowel leerling, leerkracht als ouder. Hierdoor zul je meer resultaat boeken met de gekozen aanpak die uit het gesprek voorkomt.

Gezamenlijke intake Bl!nk-Uit

Binnen ons (hoog)begaafdheidscentrum Bl!nk-Uit! zetten wij de pedagogische driehoek centraal. We vinden het belangrijk om niet over de leerling te spreken, maar de leerling onderdeel te laten zijn van het gesprek. Uit feedback van klanten blijkt dat zij dit heel erg waarderen. Ze hebben het gevoel dat hun hulpvraag serieus wordt genomen en dat er hierdoor een constructieve aanpak uit het gesprek rolt. Wij hebben ervaren dat het belangrijk is om in contact te blijven met elkaar om te voorkomen dat verdere acties na de intake verzand raken. Zo zorg je dat vervolgafspraken duidelijk zijn en naar wens kunnen verlopen.

Hoe mooi is het om de samenwerking te intensiveren waardoor de leerling zich gehoord voelt, de leerkracht zich gesterkt voelt en de ouder met een positief gevoel naar het onderwijs voor zijn of haar kind kan kijken? Samen maken we onderwijs een beetje beter. Lees hier meer over gezamenlijke intake van Blink-Uit.

Heb je hulp nodig bij het vormgeven van ondersteuning en onderwijs voor (hoog)begaafden op jouw school? Kijk bij ons schooltraject ‘Passend aanbod voor de (hoog)begaafde leerling’.